Bruksizm - kilka słów o zaciskaniu i zgrzytaniu zębami

Definicja

Bruksizm jest powtarzalną aktywnością mięśni żucia, która charakteryzuje się zaciskaniem zębów (clenching), zgrzytaniem zębów (grinding) i/lub szybkimi, nagłymi ruchami żuchwy (thrusting) lub utrzymywaniem żuchwy w określonej pozycji (bracing), może występować w dzień, jak i w nocy [1].

Bruksizm należy do grupy zachowań zwanych parafunkcjami, które objawiają się nawykowym zachowaniem w obrębie jamy ustnej, czy ruchem żuchwy. Do parafunkcji zalicza się również m.in.: przygryzanie ust lub wewnętrznej powierzchni policzków, obgryzaniem paznokci, długopisu czy nawykowe żucie gumy.

BRUKSIZM najczęściej jest zachowaniem NIEŚWIADOMYM!

Dlatego pacjenci nie zdają sobie sprawy z tego, że zaciskają lub zgrzytają zębami.

Rozwijając powyższą definicję należy opisać poszczególne typy bruksizmu, gdyż może on przybierać różne formy [1]:

zaciskanie zębów (ang. clenching) - charakteryzuje się zwiększoną aktywnością mięśni żucia i działaniem większych sił (statycznych) na kontaktujące się zęby,
zgrzytanie/tarcie zębów (ang. grinding) - czyli występuje tu zwiększona aktywność mięśni żucia połączona z ruchem tarcia zębów o siebie,
thrusting (brak polskiego odpowiednika) - opisywany, jako szybki, nagły ruch żuchwy, najczęściej w kierunku przednim lub bocznym, może odbywać się z kontaktem lub bez kontaktu zębów lub przygryzaniem ust lub policzka,
bracing (brak polskiego odpowiednika) - jest nawykowym utrzymywaniem żuchwy w określonej pozycji w bezruchu, często występujące u osób, dla których kontakt zębów jest nieprzyjemny lub bolesny.

Wszystkie wymienione powyżej zachowania powodują zwiększoną pracę mięśni układu żucia, mogącą powodować ich przeciążenie i ból.

Biorąc pod uwagę porę występowania bruksizmu, wyróżnia się bruksizm dzienny i nocny [1].

Bruksizm nocny (ang. sleep bruxism - SB) cechuje się zwiększoną aktywnością mięśni podczas snu i jest opisywany, jako rytmiczny (fazowy, gdzie mięśnie naprzemiennie się napinają i rozluźniają) i nierytmiczny (toniczny, gdzie mięśnie się napinają i przez pewien czas nie rozluźniają), NIE JEST zaburzeniem ruchowym ani zaburzeniem snu.

Z kolei bruksizm dzienny (ang. awake bruxism - AB) - cechuje się zwiększoną aktywnością mięśni w stanie czuwania (kiedy jesteśmy obudzeni) charakteryzujący się przerywanym lub ciągłym kontaktem zębów i/lub szybkim/nagłym ruchem żuchwy (thrusting) lub nawykowym utrzymywaniem żuchwy (bracing), NIE JEST zaburzeniem ruchowym.

Etiologia (przyczyny, pochodzenie)

Piśmiennictwo naukowe opisuje wiele przyczyn powstawania bruksizmu, a także wyróżnia pewne czynniki ryzyka, które w określonych warunkach mogą zapoczątkować występowanie kaskady objawów [2,3].

Do najczęściej wymienianych czynników ryzyka należą:

czynniki emocjonalne, stan psychiczny (stres, zaburzenia lękowe, depresja),
nocny refluks żołądkowo-przełykowy (nGERD) czyli tzw. zgaga,
zaburzenia skroniowo-żuchwowe lub ogólnie ból w obrębie twarzy,
zaburzenia snu (bezsenność, przerywany sen, płytki sen, praca zmianowa),
zaburzenia zgryzu,
ekstrakcja zęba.

Natomiast wśród przyczyn powstawania wymienia się:

stres psychofizyczny,
emocjonalna, wrażliwa, lękowa osobowość,
leki i substancje psychoaktywne (palenie tytoniu czy spożywanie kofeiny),
genetyczne oraz epigenetyczne.

STRES emocjonalny jest jednocześnie czynnikiem ryzyka oraz jedną z przyczyną powstawania bruksizmu!

Epidemiologia

Wedle różnych statystyk częstotliwość występowania bruksizmu dziennego dotyczy od 22 do 31% populacji, natomiast nocnego 13% [3].

Grupa wiekowa, w której przypada szczyt występowania bruksizmu to 18-29 lat. Powyżej 65. roku życia przypadki występowania bruksizmu są dużo rzadsze [4].

Biorąc pod uwagę podział ze względu na płeć, to kobiety częściej doświadczają bruksizmu, szczególnie formy dziennej najczęściej przejawiającej się zaciskaniem zębów.

Co ciekawe, około 40% osób, które mają bruksizm NIE ZGŁASZA ŻADNYCH OBJAWÓW [5].

Objawy

W zależności od stopnia nasilenia i czasu trwania zjawiska objawy bruksizmu mogą być bardziej lub mniej zauważalne czy odczuwalne (ryc. 1). Do najbardziej charakterystycznych należą:

starte zęby,
pęknięcia lub złamania zęba,
wyciski na języku, tzw. girlandy,
kresa biała (linea alba) czyli taka biała, pozioma linia na wewnętrznej powierzchni policzka,
recesja, czyli cofanie się dziąseł, które powoduje odsłanianie szyjek zębowych, ewentualnie ich wrażliwość,
wrażliwość lub ból zębów podczas kontaktu, np. podczas żucia pokarmu.

Objawy bruksizmu

Ryc. 1 Objawy bruksizmu.

Konsekwencje bruksizmu

Przyjmuje się, że około 40% osób, które mają bruksizm nie zgłaszają żadnych objawów z nim związanych. W tym przypadku bruksizm jest czynnikiem neutralnym dla ich zdrowia. U pozostałej części osób bruksizm może być czynnikiem korzystnym lub niekorzystnym (ryc. 2), powodując odpowiednie konsekwencje.

Negatywne skutki bruksizmu:

Bruksizm może (ale nie musi) prowadzić do następujących niekorzystnych konsekwencji:

ból w obrębie twarzy, twarzoczaszki, głowy,
ścierania zębów (atrycja),
pękania/łamania fragmentów zębów,
odcisków zębów na języku tzw. girlandów,
kresy białej czyli poziomej linii, zgrubienia na wewnętrznej powierzchni policzka na wysokości linii zębów (tzw. linea alba),
recesji dziąseł czyli odsłanianiu szyjek zębów,
ubytków zębów,
uszkodzenie protez zębowych czy odbudowanych zębów.

Pozytywne skutki bruksizmu:

Co ciekawe, bruksizm wywołuje również pewne korzyści dla pacjentów [6]. Są to m.in.:

stymulacja produkcji śliny (ważne w przypadku nocnej zgagi czy kserostomii tj. suchości błony śluzowej),
utrzymanie lub wzrost gęstości kości szczęki i żuchwy, co działa profilaktycznie na osteoporozę, stymuluje proces gojenia kość po zabiegach chirurgii stomatologicznej lub twarzowo-szczękowej,
stymulacja oddychania przez nos - profilaktyka bezdechu sennego,
poprawa koncentracji umysłowej i sprawności.

Konsekwencje zdrowotne występowania bruksizmu (opracowanie własne, na podstawie

Ryc. 2 Konsekwencje zdrowotne występowania bruksizmu (opracowanie własne, na podstawie [6]).

Diagnostyka

Protokół diagnostyczny

Najnowsze wytyczne dotyczące diagnostyki bruksizmu sprowadzają się do zastosowania protokółu STAB [7]. W pierwszej części lekarz lub fizjoterapeuta powinien zebrać wywiad dotyczący aktualnych dolegliwości i objawów pacjenta, a także tych z przeszłości. Badanie kliniczne jest drugim etapem procesu diagnostycznego i zawiera badanie stawu skroniowo-żuchwowego, mięśni żucia, ocenę stanu zębów (protokół TWES [8]), a także tkanek miękkich wewnątrz jamy ustnej. Trzeci etap sprowadza się do wykonania lub zlecenia badań dodatkowych, takich jak: polisomnografia (badanie różnych parametrów organizmu podczas snu) czy elektromiografia (EMG) czyli badanie aktywność mięśniowej, m.in. mięśni żucia.

Oprócz powyższych również należy pozyskać informacje na temat etiologii, występujących czynnikach ryzyka czy chorób współtowarzyszących bruksizmowi, gdyż ich identyfikacja pozwala wpływać na przyczyny dolegliwości.

Na podstawie wyników przeprowadzonego badania można ocenić prawdopodobieństwo występowania bruksizmu (ryc. 3) i wdrożyć adekwatne leczenie.

Skala oceny występowania bruksizmu

Ryc. 3 Skala oceny występowania bruksizmu (opracowanie własne, na podstawie [7]).

Aplikacja BruxApp

Bardzo pomocnym narzędziem zarówno do diagnostyki, jak i autoterapii bruksizmu dziennego jest aplikacja o nazwie BruxApp [9,10] została on stworzona przez zespół lekarzy i naukowców z myślą o pacjentach.

POZYCJA SPOCZYNKOWA ŻUCHWY występuje, gdy mięśnie żucia są rozluźnione, a przestrzeń pomiędzy łukami zębowymi wynosi 1-4 mm (czyli zęby nie stykają się ze sobą).

Zasady działania aplikacji

Głównym narzędziem, którym posługuje się aplikacja jest ALERT czy POWIADOMIENIE, którego podstawowym celem jest ZWRÓCENIE UWAGI PACJENTA (pamiętaj, że bruksizm jest nieświadomym zachowaniem) na STAN NAPIĘCIA MIĘŚNI ŻUCIA oraz występowanie KONTAKTU ZĘBÓW.

Aplikacja wiele razy w ciągu dnia (20-25x) za pomocą alertów przypomina pacjentowi o potrzebie uświadomienia sobie pozycji żuchwy i stanu napięcia mięśni. W przypadku zaciskania pacjent może natychmiast zareagować i powrócić do pozycji spoczynkowej żuchwy.

Aplikacja systematycznie generuje raporty (dzienne, tygodniowe) podsumowujące Twoje odpowiedzi w formie wykresów z opisanymi wartościami procentowymi. Dzięki temu widząc aktualne wyniki możesz śledzić postępy autoterapii, co poprawia motywację do dalszego działania.

Korzyści korzystania z aplikacji

możliwość diagnostyki i autoterapii bruksizmu dziennego w naturalnym dla siebie środowisku (dom, praca, szkoła),
nauka świadomości ciała, kontroli jego zachowań i zmniejszenie nasilenia bruksizmu,
wymierne dane pozwalają monitorować zmiany i wyznaczać CELÓW TERAPII na ich podstawie,
widoczność progresu = wzrost motywacji.

Poniżej widzisz film, w którym omawiam zasadę działania aplikacji, a także sposób korzystania z niej. Poświęć chwilę i obejrzyj go, aby w pełni wykorzystać jej możliwości.

Natomiast tu, możesz znaleźć link do aplikacji na systemy operacyjne: Android oraz iOS.

Leczenie

Ze względu na mnogość potencjalnych przyczyn powstawania bruksizmu leczenie powinno również być prowadzone wielokierunkowo. Głównymi specjalistami, którzy powinni być częścią multidyscyplinarnego zespołu są: fizjoterapeuta, lekarz (stomatolog, ortodonta) psycholog lub psychiatra.

Podstawą terapii bruksizmu jest edukacja pacjenta oraz nauka odczytywania sygnałów płynących z ciała oraz ŚWIADOMEGO ROZLUŹNIANIA MIĘŚNI w obrębie twarzy, głowy i szyi w przypadku zaobserwowania wzrostu napięcia czy kontaktu zębów.

Drugi filar stanowią techniki manualne stosowane w ramach fizjoterapii stomatologicznej, które powodują rozluźnienie nadaktywnych mięśni, co bezpośrednio zmniejsza odczucia bólowe pacjenta, zwiększa zakres ruchomości żuchwy, który często jest ograniczony u pacjentów z bruksizmem. Opracowanie tkanek twarzy i głowy zmniejsza intensywność oraz częstotliwość bólu głowy, który może być spowodowany nadmierną pracą mięśni żucia.

Techniki terapii manualnej nakierowane na kręgosłup szyjny dodatkowo wyciszają układ nerwowy zmniejszając natężenie bólu w obrębie twarzy.

Powyższe działania mają na celu zahamowanie niekorzystnych konsekwencji wynikających z obecności brukzimu, tj. bólu w obrębie twarzy czy zębów, ścierania zębów itd.

Piśmiennictwo

Lobbezoo F, Ahlberg J, Raphael KG, et al. International consensus on the assessment of bruxism: report of a work in progress. J Oral Rehabil. 2018;45(11):837-844.
Abe S, Yamaguchi T, Rompre PH, De Grandmont P, Chen Y-J, Dent M, Lavigne GJ. Tooth wear in young subjects: a discriminator between sleep bruxers and controls? Int J Prosthodont 2009;22:324-350.
Manfredini D, Poggio CE, Lobbezoo F. Is bruxism a risk factor for dental implants? A systematic review of the literature. Clin Implant Dent Relat Res. 2014;16:460‐469.
Wetselaar, P, Vermaire, JH, Lobbezoo, F, Schuller, AA. The prevalence of awake bruxism and sleep bruxism in the Dutch adult population. J Oral Rehabil. 2019;46:617– 623.
Manfredini D, De Laat A, Winocur E, Ahlberg J. Why not stop looking at bruxism as a black/white condition? Aetiology could be unrelated to clinical consequences. J Oral Rehabil. 2016;43:799‐801.
Lobbezoo F, Koyano K, Paesani DA, Manfredini D. Sleep bruxism: diagnostic considerations. In: Kryger MH, Roth T, Dement WC, eds. Principles and Practice of Sleep Medicine, 6th edn. Philadelphia, PA: Elsevier; 2016:1427‐1434.
Manfredini, D, Ahlberg, J, Aarab, G, et al. Towards a Standardized Tool for the Assessment of Bruxism (STAB)—Overview and general remarks of a multidimensional bruxism evaluation system. J Oral Rehabil. 2020;47:549– 556.
Wetselaar P, Faris A, Lobbezoo F. A plea for the development of an universally accepted modular tooth wear evaluation system. BMC Oral Health 2016;16:115.
Bracci A, Djukic G, Favero L, Salmaso L, Guarda-Nardini L, Manfredini D. Frequency of awake bruxism behaviors in the natural environment. A seven-day, multiple-point observation of real time report in healthy young adults. J Oral Rehabil. 2018;45:423-429.
Osiewicz MA, Lobbezoo F, Bracci A, Ahlberg J, Pytko-Polończyk J, Manfredini D. Ecological momentary assessment and intervention principles for the study of awake bruxism behaviors, Part 2: development of a smartphone application for a multicenter investigation and chronological translation for the Polish version. Front Neurol. 2019;10:170.