RDC/TMD - kwestionariusz diagnostyczny zaburzeń skroniowo-żuchwowych

Definicja

Zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia (TMD ang. temporomandibular disorders) są ogólnym określeniem patologii, w których dominującym objawem jest ból okolicy stawu skroniowo–żuchwowego (TMJ ang. temporomandibular joint). Za główne przyczyny dolegliwości okolicy skroniowo-żuchwowej uważa się rzeczywisty problem samego stawu TM (ang. temporomandibular), patologię tkanek okołostawowych (np. krążka stawowego, więzadeł) czy też okolicznych mięśni układu żucia. Pozostałe objawy zgłaszane przez pacjentów to m.in. trzaski (krepitacje) stawowe, ograniczenie lub asymetria ruchu otwierania żuchwy (odwodzenia) [1]. Dodatkowo wymienia się czynniki psychospołeczne manifestujące się bólem przewlekłym tej okolicy [2].

Wszystkie wymienione czynniki utrudniają czy wręcz uniemożliwiają podejmowanie następujących aktywności: mówienia, jedzenia, a także utrzymania higieny jamy ustnej, nie wspominając o defekcie natury estetycznej. Wymienione ograniczenia mogą prowadzić do wycofania pacjenta z życia społecznego czy zawodowego wpływając niekorzystnie na jego komfort oraz jakość życia.

Klasyfikacja narzędzi diagnostycznych stawu skroniowo-żuchwowego

W związku z szerokim spektrum objawów (ból stawu lub mięśni, zaburzenia zakresu ruchomości w kontekście ograniczenia lub asymetrii czy też krepitacji) występujących w zaburzeniach skroniowo–żuchwowych na przestrzeni lat powstało wiele narzędzi diagnostycznych, które można przyporządkować do następujących kategorii:

narzędzia do badań ilościowych,
narzędzia do badań jakościowych,
badania obrazowe,
kwestionariusze i ankiety.

Badawcze Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń Czynnościowych Układu Ruchowego Narządu Żucia – BKD/ZCURNŻ (ang. Research Diagnostic Criteria for Temporomandibular Joint Disorders – RDC/TMD)

Dzisiaj najpowszechniej używaną w badaniach naukowych oraz klinicznych jest kwestionariusz RDC–TMD.

Podwaliny pod ten system dał Dworkin [3] w ramach Międzynarodowego Konsorcjum RDC–TMD. Z biegiem czasu kryteria zostały uzupełniane, dopracowywane, aby w 2014 przyjąć najnowszą wersję w formie publikacji Schiffmana i wsp., [2] wraz z późniejszymi komentarzami uzupełniającymi [4]. Od tego czasu zaczęto stosować nazwę Diagnostic Criteria for Temporomandibular Joint Disorders (DC–TMD).

Klasyfikacja DC–TMD dokonuje podziału na dwie osie. Oś I reprezentuje rzeczywisty problem stawu TM czy też tkanek okołostawowych i dotyczy trzech obszarów: układu mięśniowo–powięziowego, krążka stawowego oraz samego stawu TM. Każda z wymienionych dzieli się na podkategorie, gdzie opisane są konkretne patologie. Oś II jest związana z bólem przewlekłym lub depresją, gdzie pacjent odczuwa dyskomfort, czy też ból w okolicy głowy, szyi czy też samego stawu, jednak przyczyna nie jest bezpośrednio związana z tym obszarem. Podział patologii TMD według RDC/TMD został przedstawiony poniżej [2,5].

Oś I

zaburzenia mięśniowo-powięziowe:
- Ia – ból pochodzenia mięśniowo-powięziowego,
- Ib – ból pochodzenia mięśniowo-powięziowego z ograniczonym zakresem odwodzenia,
przemieszczenie krążka stawowego
- IIa – przemieszczenie krążka stawowego bez zablokowania (repozycja),
- IIb – przemieszczenie krążka stawowego z zablokowaniem z ograniczonym zakresem odwodzenia (brak repozycji),
- IIc – przemieszczenie krążka stawowego z zablokowaniem i bez ograniczonego zakresu odwodzenia,
artralgia, zapalenie stawu i zwyrodnienie stawu:
- IIIa – artralgia stawu,
- IIIb – zapalenie stawu (arthritis),
- IIIc – zwyrodnienie stawu (arthrosis).

Oś II

depresja, ból przewlekły, choroby psychosomatyczne.

Klasyfikacja RDC/TMD jest obecnie najszerzej stosowanym narzędziem diagnostycznym spośród wszystkich dostępnych w piśmiennictwie. Nieocenioną zaletą kwestionariusza jest powszechna adaptacja kulturowa narzędzia w postaci tłumaczeń na języki narodowe oficjalnie zatwierdzone przez Konsorcjum RDC-TMD. Według informacji zawartych na stronie organizacji kwestionariusz jest dostępny w ponad trzydziestu językach, w tym również w polskiej wersji wraz z adaptacją kulturową dokonaną przez zespół pod kierownictwem Osiewicz [5,6].

Kwestionariusza składa się z trzech części [7]:

administracyjnej (kwestionariusz osobowy, formularz badania) – 31 pytań,
badania klinicznego (instrukcja przeprowadzenia badania wraz z werbalnymi dyrektywami dla pacjenta),
pomiarowej (włącznie z algorytmami diagnostycznymi dla osi I i II).

Przeprowadzenie badania zgodnie z kwestionariuszem pozwala zaklasyfikować objawy pacjenta do jednej lub kilku grup (współwystępowanie patologii) wedle podanych algorytmów oraz porównywać wyniki pomiędzy różnymi ośrodkami.

Międzynarodowe Konsorcjum RDC–TMD systematycznie pracuje nad ulepszeniem kwestionariusza pod względem merytorycznym, jak i wykorzystaniem praktycznym w warunkach klinicznych. Kwestionariusz z założenia jest poddawany aktualizacją, wyrazem tego są cykliczne spotkania ekspertów, dyskusje oraz raport wyznaczający dalszy kierunek prac.

Ogólne wnioski płynące z ostatniego spotkania [4] wskazywały na brak związku pomiędzy stanem (obrazem) stawu, a zgłaszanym bólem, dysfunkcją czy niepełnosprawnością.

Główny nacisk w sferze terapii nałożono na wzrost efektywności w kontekście ograniczania wpływu choroby lub opóźniania jej postępów [4].

W podsumowaniu badacze świadomi danych o wartości diagnostycznej, wskazywali na potrzebę włączenia do procesu diagnostycznego badań obrazowych, ale tylko w sytuacji kiedy jest to niezbędne z punktu widzenia pacjenta czy postawionego zagadnienia badawczego.

Wnioski

Spośród wszystkich narzędzi zastosowanie kwestionariusza RDC/TMD, wydaje się najlepszym rozwiązaniem ze względu na niski koszt, klarowne wytyczne przeprowadzenia badania oraz dołączone algorytmy kwalifikacji do poszczególnych grup patologii. Unifikacja analizy wyników oraz wnioskowania pozwala na porównywanie uzyskanych rezultatów pomiędzy ośrodkami oraz klarownej diagnozy w pracy klinicznej.

Piśmiennictwo

Calixtre LB, Moreira RF, Franchini GH, Alburquerque-Sendín F, Oliveira AB. Manual therapy for the management of pain and limited range of motion in subjects with signs and symptoms of temporomandibular disorder: a systematic review of randomised controlled trials. J Oral Rehabil 2015;42(11):847-6
Schiffman E, Ohrbach R, Truelove E, Look J, Anderson G, Goulet J-P, List T, Svensson P, Gonzales Y. Diagnostic criteria for Temporomandibular Disorders (DC-TMD) for clinical and research applications: Recommendations of the International RDC-TMD Consortium Network and Orofacial Pain Special Interest Group. J Oral Facial Pain headache 2014;28(1):6-27.
Dworkin SF, Le Resche L. Research diagnostic criteria for temporomandibular disorders: review, criteria, examinations, and specifications, critique. J Craniomandib. Disord. Fascial Oral Pain, 1992;6:301-5.
Michelotti A, Alstergren P, Goulet P, Lobbezoo F, Ohrbach R, Peck C, Schiffman E, List T. Next steps in development of the diagnostic criteria for temporomandibular disorders (DC-TMD): Recommendations from the International RDC-TMD Consortium Network workshop. Journal of Oral Rehabilitation 2016 43;453–467.
Osiewicz MA, Lobbezoo F, Loster BW, Loster JE, Wilkosz M, Naeije M, Ohrbach R. Research Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (RDC-TMD) – The Polish version of a dual-axis system for the diagnosis of TMD.*RDC-TMD Form. Badawcze Kryteria Diagnostyczne Zaburzeń Czynnościowych Układu Ruchowego Narządu Żucia BKD/ZCURNŻ – polska wersja dwuosiowego systemu diagnostycznego ZCURNŻ.*Formularz BKD/ZCURNŻ. J Stoma. 2013;66(5):576-649.
ubwp.buffalo.edu [Internet]. International Network for Orofacial Pain and Related Disorders Methodology. A Consortium Focused on Clinical Translation Research. Cited 2018, June 3rd. Available from: https://ubwp.buffalo.edu/rdc-tmdinternational/tmd-assessmentdiagnosis/dc-tmd/dc-tmd-translations/.
Loster JE, Osiewicz MA, Groch M, Ryniewicz W, Wieczorek A. The Prevalence of TMD in Polish Young Adults. Journal of Prosthodontics 2017;26:284–288.
Look, J, Schiffman O, Truelove EL, Ahmad M. Reliability and validity of Axis I of the Research Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders (RDC-TMD) with proposed revisions. Journal of Oral Rehabilitation 2010;37:744–759.