Kogo dotyczy TMD? Profil pacjentki z zaburzeniami skroniowo-żuchwowymi

Definicja

Zaburzenia skroniowo-żuchwowe, zaburzenia czynnościowe układu ruchowego narządu żucia (ZCURNŻ), czy temporomandibular disorders (TMD) to synonimy. Wszystkie formy określają zbiór objawów odczuwanych w okolicy stawu skroniowo-żuchwowego (ang. temporomandibular joint - TMJ), skroni, żuchwy czy potylicy. Do objawów TMD należą: dysfunkcje stawów skroniowo-żuchwowych, takie jak ból, trzaski, ograniczenie ruchomości czy asymetria ruchu, a także ból czy sztywność mięśni żucia (w okolicy policzków czy skroni). Więcej o objawach TMD dowiesz się w odpowiednim artykule.

Epidemiologia

Częstotliwość występowania

Najnowsze doniesienia wskazują, że objawy TMD występują od 3 do 12% ogólnej populacji [1-3].

Wiek

Przedział wiekowy, w którym najczęściej występują objawy zaburzeń skroniowo-żuchwowych kształtuje się pomiędzy 16., a 45. rokiem życia. Natomiast szczyt występowania przypada pomiędzy 20. i 40. rokiem życia [4,5].

Płeć

Objawy TMD występują znacznie częściej u kobiet. Najczęściej podawana proporcja to 3-4:1, a nawet 8:1 [6,7,8,9]. Kobiety też częściej poszukują pomocy medycznej w związku ze wspomnianymi dolegliwościami, gdyż stanowią one 80% wszystkich pacjentów z TMD [10].

Czynniki współwystępujące

Biorąc pod uwagę trzy grupy objawów, tj. mięśniowe (ból, sztywność), dyskowe (klikanie, przeskakiwanie, trzaski, blokowanie) oraz stawowe (ból, zmniejszenie zakresu ruchomości, blokowanie) aż 2/3 pacjentów prezentuje współwystępowanie objawów. Czyli u blisko 64% pacjentów występuje więcej niż jeden objaw, np. sztywność mięśni połączona z trzaskami w stawie czy ból stawu skojarzony z bólem mięśniowym i ograniczeniem ruchomości otwarcia [6].

Więcej informacji dotyczących epidemiologii.

Choroby, zaburzenia współtowarzyszące

Liczne badania podjęły próbę charakterystyki populacji pacjentów z objawami zaburzeń skroniowo-żuchwowych. Wykazano, że stres, depresja, zaburzenia lękowe, ból przewlekły, bruksizm czy dysfunkcje kręgosłupa szyjnego najczęściej współwystępują z TMD. Udowodniono również, że pacjenci z zaburzeniami skroniowo-żuchwowymi doświadczają obniżenia jakości życia z powodu występujących objawów.

Stres

Wpływ stresu oraz czynników osobowościowych jest obecnie bardzo szeroko badany. Wyniki badań pokazują, że pacjenci z zaburzeniami skroniowo-żuchwowych prezentują podobny profil psychologiczny, co pacjenci z innymi zespołami bólowymi w obrębie aparatu mięśniowego, np. napięciowymi bólami głowy czy kręgosłupa, bólami reumatycznymi czy fibromialgią [11,12].

Pacjenci z TMD wykazują wyższy poziom stresu, lęku, depresji, odczuwania bodźców płynących z ciała, bólu, tendencji do myśli katastroficznych i kinezjofobii (strachu przed ruchem) [13,14,15,16,17,18].

Depresja, zaburzenia lękowe

Związek stresu i depresji z występowaniem objawów TMD jest potwierdzony, a jego poziom określany, jako silny [19-21]. Ich korelacja działa w obie strony, tzn. stres i depresja nasilają objawy zaburzeń skroniowo-żuchwowych i odwrotnie, ból występujący w TMD może wywoływać lub nasilać stany depresyjne czy inne zaburzenia psychiczne.

Badania zgodnie potwierdzają wyższą częstotliwość występowania oraz większe nasilenie depresji oraz stanów lękowych u osób z zaburzeniami skroniowo-żuchwowymi [22]. Silniejszą zależność zaobserwowano u pacjentów z TMD w stanie przewlekłym niż ostrym [23].

Wiele badań potwierdziło, że pacjenci z bólem mięśniowo-powięziowym w obrębie twarzoczaszki, czy stawowym w wyniku zmian degeneracyjnych uzyskiwali wyższe wyniki w badaniach ankietowych, co wskazuje na bardziej zaawansowane stadia depresji czy somatyzacji niż pacjenci z przemieszczeniem dysku stawowego [24].

Podsumowując, czynniki psychospołeczne predysponują, podtrzymują i jednocześnie mogą powodować przewlekłość występowania zaburzeń skroniowo-żuchwowych [25].

Ból przewlekły

TMD należy do grupy zaburzeń silnie uwarunkowanych stanem emocjonalnym. Podobny mechanizm powstawania prezentują inne choroby, które mogą współwystępować. Oznacza się je zbiorczo, jako Chronic Overlapping Pain Conditions - COPC [26].

COPC jest grupą zaburzeń związanych z bólem przewlekłym, które wykazują tendencję do jednoczesnego, występowania u danej osoby.

Do COPC należą:

Zespół przewlekłego zmęczenia (ang. Chronic Fatigue Syndrome)
Fibromialgia (ang. Fibromyalgia)
Śródmiąższowe zapalenie pęcherza moczowego (ang. Interstiatial Cystitis)
Zespół drażliwego jelita (ang. Irritable Bowel Syndrome)
Vulvodynia (ang. Vulvodynia)
Endometrioza (ang. Endometriosis)
Zaburzenia skroniowo-żuchwowe (ang. Temporomandibular Disorders)
Zespół przewlekłego bólu dolnego odcinka pleców (ang. Chronic Low Back Pain)
Zespół przewlekłego napięciowego bólu głowy (ang. Chronic Tension-Type Headache)
Przewlekła migrena (ang. Chronic Migrene)

W ostatnich latach znacznie wzrosła liczba osób (głównie kobiet), u których obserwuje się jednoczesne występowanie powyższych zespołów. Dzielą one wspólny mechanizm wynikający z dysfunkcji układów - nerwowego, endokrynnego oraz odpornościowego. Często są powiązane ze snem, nastrojem, zmęczeniem czy zaburzeniami poznawczymi (kognitywnymi).

Najczęściej występujące objawy to: pogorszenie objawów bólowych (zarówno miejscowych, jak i ogólnych), spadek efektywności terapii, pogorszenie stanu zdrowia oraz wskaźników psychosocjalnych, wzrost poziomu niepełnosprawności, wzrost kosztów leczenia (jednostkowego dla pacjenta oraz ogólnego w perspektywie całego społeczeństwa), obniżenie jakości życia.

Bruksizm

Wyróżnia się dwie formy bruksizmu - nocną oraz dzienną. Bruksizm nocny charakteryzuje się nieświadomym zgrzytaniem zębów, natomiast dzienny najczęściej objawia się zaciskaniem zębów [27]. Mechanizm powstawania, a także konsekwencje wynikające z występowania wymienionych form są inne, dlatego diagnostycznie kluczowe wydaje się ich rozróżnienie [28].

Badania nie rozstrzygają (nie odrzucają, ale też nie potwierdzają) związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy TMD, a bruksizmem. Natomiast wyniki zwracają uwagę, że obecność bruksizmu może zwiększać ryzyko występowania TMD, szczególnie w formie zaburzeń mięśniowo-powięziowych wg DC/TMD [10].

Dysfunkcja kręgosłupa szyjnego

Wśród najczęściej wymienianych objawów na poziomie kręgosłupa szyjnego występujących u pacjentów z TMD znajdują się:

ból kręgosłupa podczas ruchu [29,30,31],
zwiększona tkliwość mięśni szyi podczas dotyku lub ucisku [32],
ograniczenie zakresu ruchomości kręgosłupa szyjnego (w tym szczególnie rotacji) [33,34],
osłabienie wytrzymałości mięśni szyi [35].

Poziom jakości życia (QOL - quality of life)

Przegląd systematyczny badań dotyczących jakości życia pacjentów z TMD pokazuje, że jest on obniżony. Główne przyczyny, które wskazywali pacjenci dotyczyły: bólu przewlekłego, spadku energii, ograniczenie aktywności ze względu na dolegliwości fizyczne i zaburzenia emocjonalne, ogólne problemy zdrowotne, zaburzenia lękowe czy depresję, zaburzenia smaku, dyskomfort podczas jedzenia, zmiany głosu, nieobecność w pracy ze względu na przewlekły ból, zaburzenia snu. Zaburzenia przejawiające się trudnościami w zasypianiu, przerywanym snem, czy też zmęczenie pomimo snu wykazują silny związek z obniżeniem jakości życia [36].

Podsumowanie

Piśmiennictwo naukowe nakreśla profil osoby cierpiącej z powodu objawów zaburzeń skroniowo-żuchwowych przypisując jej następujące cechy:

płeć - kobieta,
wiek - 20-40rż,
możliwe zaburzenia współtowarzyszące - stres, depresja, zaburzenia lękowe, ból przewlekły, bruksizm czy dysfunkcje kręgosłupa szyjnego,
możliwe nakładanie się objawów z innych przewlekłych zespołów bólowych (COPC) - fibromialgii, zespołu jelita drażliwego, bólu dolnego odcinka pleców, endometriozy czy przewlekłych migren,
obniżenie jakości życia (QOL) skutkujące wycofaniem z życia społecznego, rodzinnego czy zawodowego.

Piśmiennictwo

Magnusson T, Egermark I, Carlsson GE. A longitudinal epidemiologic study of signs and symptoms of temporomandibular disorders from 15 to 35 years of age. J Orofac Pain. 2000;14(4):310–319.
Conti AC. Orofacial pain and temporomandibular disorders: the impact on oral health and quality of life. Braz Oral Res. 2012;26 (Suppl 1):120–123.
Zakrzewska JM. Temporomandibular disorders, headaches and chronic pain. J Pain Palliat Care Pharmacother. 2015;29(1):61–63.
Manfredini D, Piccotti F, Ferronato G, Guarda-Nardinia L. Age peaks of different RDC-TMD diagnoses in a patient population. Journal of Dentistry 2010;38(5):392-399.
Liu F, Steinkeler A. Epidemiology, Diagnosis, and Treatment of Temporomandibular Disorders. Dent Clin N Am. 2013;57:465–479.
Rollman GB, Lautenbacher S.Sex differences in musculoskeletal pain. Clin. J. Pain 2001;17:20–24.
Tsang A, Von Korff M, Lee S, Alonso J, Karam E, Angermeyer MC, Borges GLG, Bromet EJ, de Girolamo G, Graaf R, Gureje O, Lepine JP, Haro JM, Levinson D, Browne MAO, Posada-Villa J, Seedat S, Watanabe M. Common Chronic Pain Conditions in Developed and Developing Countries: Gender and Age Differences and Comorbidity With Depression-Anxiety Disorders. The Journal of Pain 2008;9(10):883-891.
Manfredini D, Winocur E, Piccotti F, Ahlberg J, Lobbezoo F. Research diagnostic criteria for temporomandibular disorders: a systematic review of axis I epidemiologic findings. Oral Surgery, Oral Medicine, Oral Pathology, Oral Radiology and Endodontology 2011;112(4):453–46.
Loster JE, Osiewicz MA, Groch M, Ryniewicz W, Wieczorek A. The Prevalence of TMD in Polish Young Adults. Journal of Prosthodontics 2017;26:284–288.
Piekartz H, Rösner Ch, Batz A, Hall T, Ballenberger N. Bruxism, temporomandibular dysfunction and cervical impairments in females – Results from an observational study, Musculoskeletal Science and Practice 2020;45.
Dworkin SF, Massoth DL. Temporomandibular disorders and chronic pain: disease or illness? J Prosthet Dent. 1994;72:29-38.
Suvinen TI, Reade PC. Temporomandibular disorders: a critical review of the nature of pain and its assessment. J Orofac Pain.1995;9:317-339.
Carlson CR, Okeson JP, Falace DA, et al. Comparison of psychologic and physiologic functioning between patients with masticatory muscle pain and matched controls. J Orofac Pain 1993;7:15–22.
Manfredini D, Landi N, Bandettini Di Poggio A, et al. A critical review on the importance of psychological factors in temporomandibular disorders. Minerva Stomatol 2003;52:321–326.
De Leeuw R, Bertoli E, Schmidt JE, et al. Prevalence of traumatic stressors in patients with temporomandibular disorders. J Oral Maxillofac Surg 2005;63:42–50.
Macfarlane TV, Kenealy P, Kingdon HA, et al. Orofacial pain in young adults and associated childhood and adulthood factors: Results of the population study, Wales, United Kingdom. Commun Dent Oral Epidemiol 2009;37:438–450.
Quartana PJ, Buenaver LF, Edwards RR, et al. Pain catastrophizing and salivary cortisol responses to laboratory pain testing in temporomandibular disorder and healthy participants. J Pain 2010;11:186–194.
Visscher CM, Ohrbach R, van Wijk AJ, et al. The Tampa Scale for Kinesiophobia for temporomandibular disorders (TSK-TMD). Pain 2010;150:492–500.
Yap AU, Dworkin SF, Chua EK, List T, Tan KB, Tan HH. Prevalence of temporomandibular disorder subtypes, psychologic distress, and psychosocial dysfunction in Asian patients. J Orofac Pain. 2003;17:21-28.
Yap AU, Tan KB, Chua EK, Tan HH. Depression and somatization in patients with temporomandibular disorders. J Prosthet Dent. 2002;88:479-484.
Steed PA, Wexler GB. Temporomandibular disorders—traumatic etiology vs. nontraumatic etiology: a clinical and methodological inquiry into symptomatology and treatment outcomes. Cranio. 2001;19:188-194.
Reiter S, Emodi-Perlman A, Goldsmith C, Friedman-Rubin P, Winocur E. Comorbidity Between Depression and Anxiety in Patients with Temporomandibular Disorders According to the Research Diagnostic Criteria for Temporomandibular Disorders. J Oral Facial Pain Headache. 2015;29(2):135-43.
Garofalo JP, Gatchel RJ, Wesley AL, Ellis E. 3rd. Predicting chronicity in acute temporomandibular joint disordes using Research Diagnostic Criteria. J Am Dent Assoc 1998:129:438-447.
Ferrando M, Andreu Y, Galdon MJ, Dura E, Poveda R, BaganJV. Psychological variables and temporomandibular disorders: distress, coping, and personality. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 2004;98:153-60.
LeResche L, Mancl LA, Drangsholt MT, et al. Predictors of onset of facial pain and temporomandibular disorders in early adolescence. Pain 2007; 129: 269–278.
https://www.practicalpainmanagement.com/pain/neuropathic/management-chronic-overlapping-pain-conditions, Ostatnia aktualizacja 4.03.2019.
Manfredini, D., Winocur, E., Guardardini, L. Epidemiology of bruxism in adults: a systematic review of the literature. J. Orofac. Pain 2013:27, 99–11.
Sierwald I, John, MT, Schierz O, Hirsch C, Sagheri D, Jost-Brinkmann PG, Reissmann DR. 2015. Association of temporomandibular disorder pain with awake and sleep bruxism in adults. J. Orofac. Orthop. 76 (4),305–317.
Bevilaqua-Grossi D, Chaves TS, de Oliveira AM. Cervical Spine Signs And Symptoms: Perpetuating Rather Than Predisposing Factors For Temporomandibular Disorders In Women. J Appl Oral Sci. 2007;15(4):259-64.
Weber P, Corrêa ECR, Ferreira FS, Soares JC, Bolzan GP, Silva AMT. Cervical spine dysfunction signs and symptoms in individuals with temporomandibular disorderJ Soc Bras Fonoaudiol. 2012;24(2):134-9.
Walczyńska-Dragon K, Baron S, Nitecka-Buchta A, Tkacz E. Correlation between TMD and Cervical Spine Pain and Mobility: Is the Whole Body Balance TMJ Related? 2014 BioMed Research International. 2014.
Fernandez de las Penas, Galan del Rio F, Fernandez-Carnero J, Pesquera J, Arendt-Nielsen L, Svensson P. Bilateral Widespread Mechanical Pain Sensitivity in Women With Myofascial Temporomandibular Disorder: Evidence of Impairment in Central Nociceptive Processing. The Journal of Pain. 2009:10(11);1170-1178.
Stiesch-Scholz M, Fink M, Tschernitschek H. Comorbidity of internal derangement of the temporomandibular joint and silent dysfunction of the cervical spine. Journal of Oral Rehabilitation 2003 30;386–391.
Grondin F, Hall T, Laurentjoye M, Ella B. Upper cervical range of motion is impaired in patients with temporomandibular disorders. Cranio. 2015 Apr;33(2):91-9.
Armijo-Olivo S, Magee D. Cervical Musculoskeletal Impairments and Temporomandibular Disorders. J Oral Maxillofac Res. 2012;3(4):e4.
Bitiniene D, Zamaliauskiene R, Kubilius R, Leketas M, Gailius T, Smirnovaite K. Quality of life in patients with temporomandibular disorders. A systematic review. Stomatologija, Baltic Dental and Maxillofacial Journal, 2018;20:3-9.